Honderd jaar geleden begon de Eerste Wereldoorlog met een moord in Sarajevo. Over de dader van die aanslag heeft de Deense Amerikaan Henrik Rehr een stripbiografie gemaakt.
De Duitse nationaalsocialisten schilderden hem af als een joodse terrorist. Maarschalk Tito maakte van hem later een rolmodel voor de Joegoslavische jeugd. De Kroaten richten vorig jaar nog een standbeeld op voor zijn slachtoffers, de Oostenrijkse troonopvolger aartshertog Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie. Voor de Serviërs is de man die het schot loste dan weer een grote patriot en een held. Meningen genoeg over Gavrilo Princip (1894-1918), de man die op 28 juni 1914 een aanslag pleegde die – letterlijk – als het startschot van de Eerste Wereldoorlog geldt.
De Deen Henrik Rehr is ondertussen een ancien in het stripvak. Hij maakte zowel humoristische als realistische strips, en publiceert precies honderd jaar na de aanslag een lijvige stripbiografie over ‘de schutter van Sarajevo’. Rehr verdiende jarenlang zijn brood met de geestige stopstrip ‘Ferd’nand’, die lange tijd ook in Gazet van Antwerpen stond. Die strip werd eind jaren ’30 bedacht door tekenaar Henning Dahl Mikkelsen, die in 1946 naar de VS emigreerde. Rehr volgde het voorbeeld van zijn landgenoot en voorganger, en woonde op 11 september 2001 op 200 meter van het World Trade Center in New York. Over de aanslagen van die dag maakte hij twee (vooralsnog onvertaalde) realistische stripromans. Voor ‘Gavrilo Princip’ verdiepte hij zich in een aanslag met misschien nog grotere gevolgen dan de aanslagen in New York.
Rehr botst met zijn boek wel op hetzelfde probleem waar veel andere schrijvers en historici die zich in Princip hebben verdiept op gestoten zijn. De gevolgen van de aanslag van Gavrilo Princip op Franz Ferdinand en zijn vrouw mogen dan enorm geweest zijn, zelf is hij niet zo’n bijzonder interessante figuur. Hij belichaamt het ongenoegen van een hele generatie, dat wel. Hij groeide als boerenzoon op het platteland op, verwachtte veel van zijn studies in de stad, maar radicaliseerde toen daar weinig van in huis kwam en hij in een nationalistische vriendenkring belandde. En ook in dit boek blijkt weer dat het toeval is dat Princip wel doel trof, en zijn vrienden, die het ook op Franz Ferdinand gemunt hadden, niet. Dat de Nederlandse historicus Guido van Hengel, die recent een boek over Princip publiceerde, zich ook vooral toelegt op de culturele, sociale, politieke en intellectuele achtergrond en context van de man, en niet op de figuur zelf, wekt dan ook geen verwondering.
Rehr construeert een vrij dramatisch verhaal, zorgvuldig opgebouwd naar het moment van de aanslag, dat als climax en apotheose voor het hele boek geldt. Niet alleen Princip wordt gevolgd in de aanloop naar het moment waarmee hij zijn plaats in de wereldgeschiedenis zal verdienen, ook Franz Ferdinand en zijn vrouw, vrienden en strijdmakers van Princip, soldaten en veiligheidsagenten krijgen aandacht. En al die verhaallijnen lopen steeds dichter naar mekaar toe. Af en toe merk je ook dat Rehr in de VS woont, want de manier waarop hij ook de ontluikende liefdesrelatie van Princip met zijn vriendinnetje uit de doeken doet, is zonder veel overdrijving Hollywoodiaans te noemen. “Ik ga met je naar bed als we getrouwd zijn”, laat Rehr haar een dag voor de aanslag zeggen, als Princip naar haar fijn aanvoelen wat te vrijpostig wordt. De jongeman, die haar niet vertelt wat hij van plan is, is not amused. “Ik ga morgen sterven. Gun je me dit dan niet? Moet ik als maagd sterven?” En hij stuift er vandoor: “Ik dacht dat je van me hield.” Je kan er de filmmuziek meteen bij denken. Iets met veel strijkers.
De hele strip is uitgewerkt in sfeervolle, wat krasserige zwart-wittekeningen. Degelijk vakwerk van een man die zijn stiel kent. Al blijft het jammer dat Princip an sich een vrij kleurloos personage was. Net dat maakt dat ‘Gavrilo Princip’ wellicht wel een goede introductie is voor wie wil weten wat er zich op die dag in 1914 in Sarajevo heeft afgespeeld, maar het houdt ook in dat er betere strips over de Eerste Wereldoorlog zijn gemaakt – met verzonnen maar interessantere personages, inderdaad.
Of zoals Gerard Reve het al kernachtig uitdrukte: ‘Echt gebeurd is geen excuus.’
Henrik Rehr
‘Gavrilo Princip. De man die WOI ontketende’, Blloan/Ballon Media, 232 blz., €27,95.
