We bekijken vandaag films niet alleen in de zaal, maar ook via streaming en andere formules op eigen schermen, waar en wanneer we willen. Maar films worden ook op papier verspreid, bijvoorbeeld als coffee table book, affiche, postkaart of novellisatie. In de periode 1955-1965 circuleerde er een heel speciale vorm van cinema op papier, de zogenaamde film-fotoroman. Een expo in Leuven biedt een fascinerend beeld op een vergeten genre.
Films werden kort na de release heruitgebracht in magazines die zich inspireerden op de toen immens populaire fotoroman. Op die manier kon het publiek ofwel de film thuis “herlezen”, ofwel films ontdekken die men in de zaal niet had kunnen of mogen zien. Duizenden films werden in die jaren op deze manier verspreid, maar het format, dat een heel eigen kijk op film en filmgeschiedenis biedt, is nadien snel vergeten. De tentoonstelling put uit de unieke collectie (ongeveer 3.000 magazines met evenveel films) beheerd door de Bijzondere Collecties van KU Leuven Bibliotheken en brengt voor het eerst in België deze missing link uit de film- en tijdschriftgeschiedenis terug onder het voetlicht.
De tentoonstelling put uit de unieke collectie beheerd door de Bijzondere Collecties van KU Leuven Bibliotheken en brengt voor het eerst in België deze missing link uit de film- en tijdschriftgeschiedenis terug onder het voetlicht
Een filmfotoroman definiëren is op zich niet moeilijk: het is de heruitgave van een meestal recente film in een formaat dat, qua vormgeving, omvang en publicatieformaat, sterk schatplichtig is aan de fotoroman. Filmfotoromans verschenen in brede publieksmagazines, als week- of maandblad, en hadden gemiddeld driehonderd beelden, verspreid over zowat vijftig pagina’s, met elk ongeveer zes zwart-wit plaatjes per bladzijde (deze cijfers geven een eerste idee van waar het genre voor staat). Omdat alle filmfotoromans de tekst ook presenteerden volgens de conventies van het stripverhaal, namelijk met tekstballonnen en aanvullende commentaar onder- of bovenaan het beeld, wordt nog altijd, maar ten onrechte, de link gelegd met comics.
Het aankopen, verzamelen, bewaren, tonen en “activeren” van dit soort bladen is echter nooit een kerntaak geweest van openbare, nationale of wetenschappelijke bibliotheken. Filmfotoromans hebben vooral kunnen overleven dankzij het informele fandom-circuit, waar heel eigen vormen van collectievorming en archivering zijn gegroeid.
Onzichtbaar betekent echter niet altijd onvindbaar: filmfotoromans zijn wel degelijk soms aanwezig in erfgoed- of nationale bibliotheken, zonder daarom vlot identificeerbaar te zijn. Zo heeft bijvoorbeeld het Belgische magazine Bonnes soirées, een uitgave van Dupuis die een damesblad voor het hele gezin (sic) probeert te zijn, een aantal filmfotoromans in feuilleton vorm uitgebracht, zoals blijkt uit een ruimer onderzoek rond de Belgische fotoroman. In bibliotheken wordt echter van dit soort weekbladen niet de volledige inhoud rubriek per rubriek gecatalogeerd, wat té tijdrovend zou zijn. De specifieke inhoud van elk nummer kan dus pas ontsloten worden door elk nummer apart effectief te doorbladeren. De inhoudstafel doorlopen is immers niet altijd voldoende, gezien de flou artistique rondom het genre van de filmfotoroman. Zelfs de eigenlijke lectuur van het werk in kwestie zorgt soms voor problemen: bij gebrek aan duidelijke bronvermelding springt het verschil tussen fotoroman en filmfoto roman voor buitenstaanders niet steeds in het oog.
Een correct en volledig beeld verkrijgen van de filmfotoroman blijft een zware maar spannende opdracht. De verbreding van het erfgoedbegrip (erfgoed is allang niet meer enkel en alleen de canon) en de groeiende interesse voor populaire iconografie (die bestaansrecht heeft gekregen naast het beeldmateriaal uit de traditionele kunstgeschiedenis) hebben gelukkig voor een kentering gezorgd.
Filmfotoromans. Cinema op papier is een initiatief van de MA opleiding Culturele Studies, KU Leuven Bibliotheken Bijzondere Collecties en van de Dienst Academisch en Historisch Patrimonium van KU Leuven, met de medewerking van KU Leuven Bibliotheken Communicatie, publieksbemiddeling & tentoonstellingen.
De expo loopt nog t/m 9 juni 2024 in de Tentoonstellingssuite – Universiteitsbibliotheek Artes op het Ladeuzeplein in Leuven. Alle info vindt u op de website van de bibliotheek.
Een mooie smaakmaker is ook de reportage op RobTV. Curator Jan Baetens geeft ook een heldere stand van zaken in een bijdrage in Ex Officina, het blad van de Universiteitsbibliotheek: klik hier voor de pdf. In 2019 verscheen dan weer The Film Photonovel. A Cultural History of Forgotten Adaptations van zijn hand.
En in het volgende nummer van Stripgids wijden we Rubriek Techniek aan de fotoroman!
