Arab Cartoon Festival 2017 brengt de boodschap van de MENA cartoonisten. Khalid Albaih is een van de namen op het programma. Hij is een Soedanese tekenaar en politiek cartoonist, geboren in Boekarest in Roemenië in 1980. Khalid werkt momenteel in Doha in Qatar, waar hij al sinds 1990 woont. Hij publiceert zijn cartoons op de sociale media onder de naam “Khartoon!”
Van Albaih zijn cartoons in vele buitenlandse tijdschriften gepubliceerd, waaronder The Atlantic, PRI en NPR, naast geschreven sociale en poltieke commentaarstukken in publicaties als The Guardian en Al Jazeera.
De Arabische Lente opende de poort naar een nieuwe toekomst voor de Arabische jeugd. De generaties tot de vroege jaren ’90 werden opgevoed onder een heel strict ideologisch regime. Wat was de bijdrage van je cartoons tot de Arabische Lente?
Voor de Arabische Lente werkte ik niet als cartoonist. Ik zag mezelf ook nooit als een cartoonist voor die tijd. Ik heb er nog altijd moeite mee mezelf een kunstenaar te noemen. Als jongelui werden we nooit aangemoedigd of gestimuleerd om cartoonist te worden. Ik kende cartoons vooral uit kranten, zowat het enige nuttige dat ik er in vond. Volgens mij bracht het internet een grote verandering met zich mee op politiek vlak. Het werd voor ons in het Midden-Oosten mogelijk onze politiek ideeën te verspreiden. Het internet is een platform waarop iedereen kan zeggen wat hij wil. Voordien was je aangewezen op een magazine of een krant en die moeten verspreid worden, of je kon het met een tv-zender proberen, maar dat is allemaal zeer moeilijk. Wat cartoons wel deden na de Arabisch Lente is de angst wegnemen.
Khalid, je bent afkomstig uit Soedan, een van de Arabische landen waar al lang een bloedig conflict en een dictatuur heerst. Kan je nog terug naar huis?
Mijn relatie met Soedan is heel complex en tegelijk heel simpel. Ik bedoel daarmee dat ik absoluut terug naar huis wil, maar om dat mogelijk te maken moet de dictatuur verdwijnen, de tiran moet verdwijnen. Omar Al Bashir (de Soedanese president) is al sinds 1989 aan de macht, toen mijn vader en duizenden Soedanese intellectuelen en professoren, dokters, ingenieurs en ambtenaren het land moesten ontvluchten omdat ze ofwel deel moesten uitmaken van dat regime of vertrekken. En soms hadden ze geen keuze. Voor mij is dit een strijd tegen een dictatuur, een strijd voor mijn thuisland, zodat mijn kinderen een thuis hebben, maar het is er zeer gevaarlijk. Het conflict duurt al zo lang en gaat nog steeds door.
Denk je dat de fase van de Arabische Lente voorbij is en dat we nu in een nieuwe fase zitten? Hoe noem jij de situatie in het Midden-Oosten nu?
Volgens mij is wat er nu in het Midden-Oosten en in de wereld gebeurt de fall out van wat er is gebeurd, niet sinds 2011, maar sinds het begin van de eeuw, de bezetting van Palestina, en nog veel vroeger, alle UNO resoluties en zo. Ik ben heel benieuwd hoe de historici van de toekomst zullen kijken naar wat er nu gebeurt, omdat het niet op korte, maar op lange termijn moet worden bekeken.
Welke veranderingen in de Amerikaanse politiek verwacht je van het presidentschap van Donald Trump?
Donald Trump is een seksist, een racist en een opportunist; Ik zal je vertellen wat hij zal doen (hij heeft het zelf onomwonden gezegd tijdens een van de debatten op tv) ‘We hadden de olie in Irak moeten pakken en wegwezen’. Hij zegt die dingen onverbloemd op tv en dat toont aan dat het hem niets kan schelen. Hij weet dat hij de macht heeft en hij zegt dat ook. Maar dat verandert niets aan het beleid van Amerika, want dat was altijd al zo tegenover de rest van de wereld – de globale politieagent spelen -, maar nu wordt het openlijk gezegd op een heel ondiplomatische manier die de racisten en extreemrechts in de kaart speelt.
Over de hele wereld ontstaan grote breuken tussen gemeenschappen en binnen gemeenschappen. Waar komt dat vandaan?
Als we over Trump en extreemrechts spreken hebben we jammer genoeg alleen het internet om met elkaar te communiceren: dat is een groot communicatieprobleem. Voor het internet stond de deur voor ons open om met elkaar te praten en te ontdekken wat de ander kant denkt, om grenzen en muren te doorbreken, maar nu, door de algoritmes van het internet, kent niemand nog de tegenpartij. De algoritmes bepalen wat je te zien krijgt en tonen je wat je wilt zien, dus als je voor Donald Trump bent zal je alleen positieve informatie over Donald Trump te zien krijgen en als je hem haat, alleen negatieve. Hetzelfde geldt voor de Islam en andere politieke overtuigingen. Dat is het probleem: het internet creëert de breuken en belemmert de communicatie. Het internet zou een belangrijk communicatiemiddel moeten zijn, maar door de algoritmes verstoort het net de communicatie.
Is je levenspad ook terug te vinden in je tekeningen?
Openstaan voor andere gemeenschappen, door te reizen of te lezen, andere talen leren en culturen met eigen ogen gaan bekijken zijn heel belangrijk om zelf vast te stellen wat er precies gebeurt. Veel mensen doen geen moeite om te achterhalen wat er echt gebeurt. En dan is er het grote probleem van het fake news. Mensen geloven alles wat ze lezen omdat ze geen achtergrond hebben. Ze lezen niet genoeg, de meeste mensen lezen zo weinig mogelijk, zelfs op sociale media. Mensen lezen alleen wat er op Twitter verschijnt of wat Donald Trump hen wijsmaakt. Het nieuws is fast food geworden.
Mensen afbeelden is verboden in de Islam, maar jij tekent mensen en toch ben je een moslim.
Dat hele idee dat de Islam het afbeelden van mensen verbiedt is een interpretatie: dat staat niet in steen gebeiteld. Ieder bepaalt het voor zichzelf. Ik werk voor musea en ik heb een diploma in Islamitische kunstgeschiedenis en ik kan je garanderen dat er veel historische tekeningen zijn, zelfs van de profeet zelf, er zijn veel handschriften die de profeet en zijn familie en vrienden afbeelden. Het hele idee dat figuratief tekenen verboden is, klopt niet. Trouwens, er zijn niet alleen dergelijke beperkingen in de Islam, maar ook in het Christendom.
De burkini heeft een heftige discussie uitgelokt en je hebt er tekeningen over gemaakt. Mogen vrouwen zich in bikini kleden in Soedan of Saoedi Arabië?
Ik weet zeker dat er vrouwen zijn in Soedan en Saoedi Arabië die een bikini dragen, maar het hangt af van de context. Het gebeurt daar meer in een private omgeving. Maar publiek of privaat, ik vind niet dat we mensen moeten zeggen wat ze moeten doen, een regering moet mensen niet zeggen hoe ze zich moeten kleden: dat is het domein van de opvoeding en het onderwijs en de in de samenleving geldende normen. Dat vergt veel research en tolerantie. Het hangt niet af van wat ik of van wat jij denkt: het overstijgt ons beiden. Iedereen moet het voor zichzelf bepalen.
Waar wil je dat je land en de Arabische wereld en mensen voor staan?
Wat ik wil voor mijn land en de regio is wat ik wil voor de rest van de wereld: sociale rechtvaardigheid en respect voor de mensenrechten. Dat is waar mijn volk al zijn hele leven voor vecht tegen dictators en vreemde mogendheden. De Europeanen moeten niet vergeten dat ze tot de dag van vandaag zichzelf de beschermers van de beschaving en de burgerrechten noemen, maar dat ze wel de rest van de wereld hebben misbruikt. Ze doen dat al eeuwenlang en ze mogen dat niet vergeten. Veel van wat er vandaag gebeurt vindt daar zijn oorsprong, gaande van de koning van België (Leopold II) tot de Franse republiek en wat de Britten hebben gedaan.
Door de opkomst van extreemrechts in de EU en het presidentschap van Donald Trump is er een soort oorlog ontstaan tegen de Islam en de aanwezigheid van de Islam en de Arabieren in de westerse wereld. Kunnen we bruggen bouwen en een dialoog aangaan, zelfs met extreemrechts?
De opkomst van extreemrechts en het verzet tegen de Islam zijn van alle tijden, maar nu heeft het een zekere rechtvaardiging gekregen door de vluchtelingencrisis en de problemen met Moslims en de opkomst van IS natuurlijk en wat er in Syrië gebeurt. De mensen zijn bang voor wat ze niet kennen, en dat is normaal. Maar wanneer ze al dat vreselijke nieuws horen over mensen die elkaar uitmoorden voor futiliteiten denken ze dat dat hier ook zal gebeuren, dat de moslims en de vluchtelingen dat geweld hierheen zullen brengen en ze zien de politieke situatie en de gebeurtenissen zoals die bij Charlie Hebdo en in Zaventem in dat licht.
Je hebt een tekening gemaakt over de cartoonisten Akram Reslan, Bassel Khartabil die nog altijd in een Syrische gevangenis zit, en over Ali Farzat. Waarom over deze mensen?
Er zijn veel verhalen van kunstenaars, cartoonisten en journalisten die worden onderdrukt in de Arabische wereld. Islam Jawish, bijvoorbeeld, werd gearresteerd door de Egyptische politie vanwege zijn webpagina en een tijd in de gevangenis gestoken om geen andere reden dan zijn tekeningen.
Ook Ali Farzat, die je noemde, een van de beroemdste en oudste politieke cartoonisten in de Arabische wereld, werd gekidnapt in het eerste jaar van de Syrische revolutie door een groep die het regime steunde en ze braken zijn vingers omdat hij de Syrische regering had bekritiseerd in zijn tekeningen. De vingers van een cartoonist breken komt neer op een doodvonnis en natuurlijk moest hij het land ontvluchten. Akram Reslan, de Syrische cartoonist, verdween vier jaar geleden en is nu dood verklaard, nadat er jaren is geprobeerd hem uit een plaatselijke gevangenis te krijgen. En de onderdrukking gaat ook nog steeds door in Soedan, vooral door de regering. Kranten worden gecensureerd. Alles wat je wil publiceren moet eerst langs de regering passeren.
Wat Akram Reslan en Bassel Khartabil betreft: die ken ik niet persoonlijk, maar vrienden van mij wel en ik werk in dezelfde kringen als zij. Al mijn werk valt onder een creative commons license, dat betekent dat mijn werk op het internet vrij kan gedeeld en gebruikt worden. Bassel Khartabil was een grote voorvechter van creative commons in de Arabische wereld. Al mijn vrienden kennen hem en zijn actief op zoek naar hem en pleiten actief voor zijn vrijlating, en hetzelfde gebeurde voor Akram Reslan. Het is dus mijn plicht om over hen te tekenen en ik zou het voor iedereen doen en ik weet zeker dat zij het voor mi j zouden doen. Onze strijd is dezelfde en we moeten elkaar steunen tegen de legers van de tirannieke regimes in de Arabische wereld, ook al hebben we niets anders dan onze pen.
Het gaat niet goed met Arabische strips en graphic novels. Is het een probleem van uitgevers vinden of distributie?
Ik denk niet dat het ligt aan een gebrekkige verspreiding van strips, maar aan het feit dat de bevolking over het algemeen weinig leest. Dat is het probleem en de uitgeverijen geven daarom ook minder uit. Dat is begrijpelijk want er is nog nauwelijks winst mee te maken, tenminste in de periode 2001 tot 2011. Maar ik denk dat de situatie nu anders is. Er is weer een nieuwe opkomst van strips en graphic novels in de Arabische wereld of over de Arabische wereld van Persepolis tot Sattouf en er beweegt ook veel in Libanon en Syrië.
Je bent de vorige herfst met andere islamitische en Arabische kunstenaars naar de Verenigde Staten gereisd. Welke indruk hebben jullie gemaakt op de mensen daar?
Die reis was heel interessant omdat ik heb ontdekt dat mensen over dezelfde zijn. Ze vragen zich af wat er gebeurt, ze hebben vooroordelen over wat ze mogen zeggen en hoe het is in de Arabische wereld, over wat het is moslim te zijn of Afrikaan. Ze hebben dus een echt cliché-beeld van je, maar toen we met hen praatten en de geschiedenis van de Arabische wereld uitlegden, waren ze heel verrast over hoe veel we op elkaar lijken en dat we met dezelfde problemen kampen. Dus kennis en communicatie zijn heel belangrijk.
Arab Cartoon Festival, van 6 tot 21 oktober in de Warande in de Turnhout. Meer info. Vertaling interview door Stefan van den Broeck.
Ali Nazir Ali
